Cynk - działanie, dawkowanie, właściwości, badania kliniczne
Suplementy z cynkiem
Po co suplementować cynk?
Cynk jest pierwiastkiem śladowym o kluczowym znaczeniu w regulacji procesów immunologicznych i metabolicznych. Uczestniczy w aktywności ponad 300 enzymów oraz w stabilizacji struktury białek, kwasów nukleinowych i błon komórkowych. Jego rola w funkcjonowaniu układu odpornościowego, ochronie przed stresem oksydacyjnym i w procesach naprawczych sprawia, że suplementacja cynku jest przedmiotem intensywnych badań klinicznych. W tym artykule przyjrzymy się dokładnie roli cynku w organizmie, badaniom naukowym oraz praktycznym rekomendacjom stosowania.
Biologiczne mechanizmy działania
Co robi cynk w komórce?
Jako kofaktor enzymów takich jak karboanhydraza, polimerazy RNA, superoksydaza dysmutaza typu Cu/Zn (Cu/Zn SOD) oraz enzymy antyoksydacyjne, cynk wspiera detoksykację reaktywnych form tlenu oraz naprawę DNA. Reguluje aktywność kinazy białkowej C, wpływa na proces apoptozy i ekspresję metallotionein, co jest niezbędne dla homeostazy komórkowej.
Cynk na odporność
Cynk wspiera produkcję i dojrzewanie limfocytów T, funkcjonowanie makrofagów oraz stymuluje wydzielanie cytokin. Niedobór cynku prowadzi do zaniku grasicy i osłabienia odporności, co potwierdzono w publikacji opisującej mechanizmy timuliny – peptydu wzorcującego limfocyty, wymagającego cynku jako kofaktora.
Cynk badania kliniczne
Przeziębienia i infekcje dróg oddechowych
Badania randomizowane wykazały, że stosowanie pastylek z cytrynianem lub octanem cynku, w pierwszym dniu od wystąpienia objawów, może skrócić czas trwania przeziębienia o 20–40 %. Efekty były najsilniejsze przy dawkach ≥75 mg/dzień (w podzielonych porcjach). Mechanizm działania obejmuje blokowanie przyczepności wirusa (rhinowirus) do śluzówek oraz modulację cząsteczek adhezji (np. ICAM‑1) i interleukiny‑1. Przy nadmiarze suplementacji cynku mogą wystąpić skutki uboczne jak m.in. metaliczny smak, nudności i dolegliwości żołądkowe.
Odporność u dzieci
Meta-analizy wykazały, że krótkoterminowa suplementacja cynku u dzieci (≥10 mg/dzień przez 10–14 dni) w warunkach niedożywienia lub wysokiej zapadalności zmniejsza ryzyko infekcji dróg oddechowych oraz może nasilać trwałość biegunki o 15–30 %.
Cynk w onkologii (radioterapia i chemioterapia w nowotworach)
Niewielkie badania sugerują, że suplementacja może przyczynić się do zmniejszenia dysgeuzji, owrzodzeń jamy ustnej i zmęczenia u niektórych pacjentów onkologicznych poddawanych napromienianiu lub chemoterapii. Jednakże wyniki są niejednoznaczne i nie potwierdzono poprawy przeżycia lub jakości życia ogólnej populacji pacjentów onkologicznych.
Inne obszary badawcze
Badania u dzieci z zespołem metabolicznym wykazały, że suplementacja cynku może obniżać insulinooporność i stan zapalny organizmu, przez redukcję markerów stanu zapalnego i poprawę profilu lipidowego. U osób starszych zaobserwowano poprawę funkcji limfocytów T oraz zwiększenie poziomu cynku w surowicy. Akumulacja cynku w tkance kostnej aktywuje fosfatazę alkaliczną i stymuluje syntezę kolagenu w osteoblastach, które biorą udział w mineralizacji i wapnieniu kości.
Dawkowanie i formy chemiczne
Zalecane dzienne spożycie cynku dla dorosłych wynosi zwykle 8–11 mg, natomiast w okresie rekonwalescencji lub przy infekcjach od 25 do 50 mg dziennie, najlepiej w formie pikolinianu lub octanu, przyjmowanych w podzielonych dawkach (2–3 razy dziennie). Ważną zasadą jest nie łączenie cynku w tej samej porcji z magnezem, wapniem lub żelazem, gdyż konkurują o wchłanianie – należy zachować przerwę 2–4 godzin między suplementami.
Źródła cynku w diecie
Spożycie optymalne można osiągnąć poprzez dietę bogatą w produkty pełnoziarniste, mięso (zwłaszcza czerwone), owoce morza (ostrygi, małże), nasiona dyni, orzechy, rośliny strączkowe, a także niemielone kasze. Dostępność biologiczna cynku roślinnego jest niższa ze względu na obecność fitynianów, dlatego osoby na diecie wegetariańskiej powinny zwrócić uwagę na urozmaicanie diety.
Bezpieczeństwo i interakcje
Toksyczność przy przedawkowaniu
Długotrwałe dawki ≥100 mg/dzień mogą prowadzić do niedoboru miedzi, hamować odporność, powodować bóle głowy, gorączkę, osłabienie oraz neuropatię. Stosowanie produktów donosowych zawierających cynk zostało wycofane z rynku z powodu przypadków trwałej utraty węchu (anosmia).
Interakcje z lekami
Cynk silnie obniża wchłanianie antybiotyków z grupy fluorochinolonów (np. ciprofloksacyna) oraz tetracyklin, dlatego powinien być spożywany co najmniej 2 godziny wcześniej lub 4 godziny po przyjęciu leku. Podobnie działa w obecności penicylaminy, eltroymbuje i żelaza z florą wysokobłonnikową.
Cynk - zalecenia praktyczne
- Przy podejrzeniu niedoboru (np. częste infekcje, słabe gojenie, uczucie zmęczenia) warto wykonać badanie stężenia cynku we krwi lub oznaczyć poziom enzymów zależnych od cynku (np. alk. fosfataza).
- Przy suplementacji na przeziębienie: 3x dziennie max 25mg - nie przekraczać ≤75 mg/dzień, przez maksymalnie 5 dni.
- Przy przewlekłym obniżonym poziomie: aplikacja 25 mg/dzień, najlepiej po posiłku, w formie pikolinianu lub octanu — nie przekraczać okresu 8–10 tygodni bez konsultacji z lekarzem lub farmaceutą.
- W okresie suplementowania: dieta bogata w pełnoziarniste produkty, rośliny strączkowe, owoce morza, oraz minimalizacja antyabsorbentów.
- W przypadku ciąży lub karmienia piersią należy najpierw skonsultować się z lekarzem przed rozpoczęciem suplementacji.
Cynk - podsumowanie
Cynk ma udokumentowaną rolę w obronie immunologicznej dlatego często zawierają go różne tabletki na odporność, zwłaszcza w skracaniu czasu trwania przeziębienia u osób z niedoborem. Wpływa na funkcje limfocytowe, jest kofaktorem wielu enzymów uczestniczących w naprawie DNA i detoksykacji. Bezpieczne dawkowanie i unikanie interakcji z lekami i minerałami czynią go wartościowym suplementem w krótkoterminowym lub terapeutycznym użyciu, szczególnie w przypadkach niskiego poziomu tego pierwiastka. Jednak suplementacja powinna być prowadzona świadomie i najlepiej pod kontrolą medyczną.
Disclaimer
Żadna treść na tej stronie, niezależnie od daty, nie powinna być nigdy używana jako substytut bezpośredniej porady medycznej od lekarza lub innego wykwalifikowanego klinicysty.
Bibliografia
Corbo MD, Lam J. Zinc deficiency and its management in the pediatric population: a literature review and proposed etiologic classification. J Am Acad Dermatol. 2013;69(4):616-624.e1. doi:10.1016/j.jaad.2013.04.028
Foster M, Chu A, Petocz P, Samman S. Effect of vegetarian diets on zinc status: a systematic review and meta-analysis of studies in humans. J Sci Food Agric. 2013;93(10):2362-2371. doi:10.1002/jsfa.6179
Caruso TJ, Prober CG, Gwaltney JM Jr. Treatment of naturally acquired common colds with zinc: a structured review. Clin Infect Dis. 2007;45(5):569-574. doi:10.1086/520031
Prasad AS, Beck FW, Bao B, Snell D, Fitzgerald JT. Duration and severity of symptoms and levels of plasma interleukin-1 receptor antagonist, soluble tumor necrosis factor receptor, and adhesion molecules in patients with common cold treated with zinc acetate. J Infect Dis. 2008;197(6):795-802. doi:10.1086/528803
Abdulhamid I, Beck FW, Millard S, Chen X, Prasad A. Effect of zinc supplementation on respiratory tract infections in children with cystic fibrosis. Pediatr Pulmonol. 2008;43(3):281-287. doi:10.1002/ppul.20771
Prasad AS. Discovery of human zinc deficiency: its impact on human health and disease. Adv Nutr. 2013;4(2):176-190. Published 2013 Mar 1. doi:10.3945/an.112.003210
Leitzmann MF, Stampfer MJ, Wu K, Colditz GA, Willett WC, Giovannucci EL. Zinc supplement use and risk of prostate cancer. J Natl Cancer Inst. 2003;95(13):1004-1007. doi:10.1093/jnci/95.13.1004
Yamaguchi M. Role of nutritional zinc in the prevention of osteoporosis. Mol Cell Biochem. 2010;338(1-2):241-254. doi:10.1007/s11010-009-0358-0
Korant BD, Butterworth BE. Inhibition by zinc of rhinovirus protein cleavage: interaction of zinc with capsid polypeptides. J Virol. 1976;18(1):298-306. doi:10.1128/JVI.18.1.298-306.1976
McDonald CM, Manji KP, Kisenge R, et al. Daily Zinc but Not Multivitamin Supplementation Reduces Diarrhea and Upper Respiratory Infections in Tanzanian Infants: A Randomized, Double-Blind, Placebo-Controlled Clinical Trial. J Nutr. 2015;145(9):2153-2160. doi:10.3945/jn.115.212308
Thomas S, Patel D, Bittel B, et al. Effect of High-Dose Zinc and Ascorbic Acid Supplementation vs Usual Care on Symptom Length and Reduction Among Ambulatory Patients With SARS-CoV-2 Infection: The COVID A to Z Randomized Clinical Trial. JAMA Netw Open. 2021;4(2):e210369. Published 2021 Feb 1. doi:10.1001/jamanetworkopen.2021.0369
