Selen jego właściwości i działanie – znaczenie dla zdrowia i odporności
Rośliny i Witaminy

Selen jego właściwości i działanie – znaczenie dla zdrowia i odporności

Selen to niezbędny pierwiastek śladowy.

Selen, choć potrzebny organizmowi w śladowych ilościach, odgrywa istotną rolę w wielu procesach fizjologicznych. Jak wskazują badania, ten mikroelement jest integralnym składnikiem ważnych enzymów uczestniczących w mechanizmach obrony antyoksydacyjnej, regulacji funkcji tarczycy oraz modulacji odpowiedzi immunologicznej. Niedobory selenu, które są coraz częściej obserwowane w populacji ogólnej, mogą prowadzić do poważnych zaburzeń metabolicznych i zwiększonej podatności na infekcje.

Biochemiczne podstawy działania selenu

Selen w organizmie człowieka występuje głównie w postaci selenocysteiny, która stanowi aktywne centrum wielu ważnych enzymów. Szczególne znaczenie mają selenoproteiny, do których należą między innymi peroksydaza glutationowa – jeden z najważniejszych enzymów neutralizujących wolne rodniki, oraz dejodynazy odpowiedzialne za prawidłowy metabolizm hormonów tarczycy. Co ciekawe, jak podkreślają eksperci, selen wykazuje unikalną właściwość polegającą na tym, że w zależności od dawki może działać zarówno jako przeciwutleniacz, jak i prooksydant, co ma szczególne znaczenie w kontekście jego potencjalnego działania przeciwnowotworowego.

Wpływ selenu na układ immunologiczny

Obecność odpowiedniego poziomu selenu w organizmie jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego. Badania wskazują, że selen wpływa na proliferację i różnicowanie limfocytów, zwiększa aktywność komórek NK (natural killers) oraz moduluje odpowiedź cytokinową. Szczególnie istotne jest jego działanie w kontekście odpowiedzi na infekcje wirusowe – odpowiedni status selenowy organizmu może zmniejszać ryzyko mutacji wirusów, co ma kluczowe znaczenie w przypadku takich patogenów jak wirus grypy czy HIV.

Znaczenie selenu dla funkcji tarczycy

Tarczyca jest narządem o szczególnie wysokim zapotrzebowaniu na selen. Jak wyjaśniają specjaliści, pierwiastek ten jest niezbędny dla aktywności dejodynaz – enzymów odpowiedzialnych za przemianę tyroksyny (T4) do jej aktywnej formy trójjodotyroniny (T3). Co więcej, selen wykazuje działanie ochronne wobec komórek tarczycy, zmniejszając stres oksydacyjny towarzyszący produkcji hormonów. W przypadku autoimmunologicznych chorób tarczycy, takich jak choroba Hashimoto, odpowiednia podaż selenu może przyczyniać się do zmniejszenia poziomu przeciwciał przeciwtarczycowych i łagodzenia stanu zapalnego.

Potencjalne działanie przeciwnowotworowe selenu

Najnowsze badania sugerują, że optymalny poziom selenu może mieć znaczenie w prewencji niektórych nowotworów, szczególnie raka prostaty, płuc i jelita grubego. Mechanizmy tego działania są złożone i obejmują między innymi wpływ na niszczenie komórek nowotworowych, hamowanie angiogenezy oraz ochronę DNA przed uszkodzeniami. Warto jednak podkreślić, że jak wskazują eksperci, działanie selenu w kontekście nowotworów jest zależne od dawki – podczas gdy umiarkowana suplementacja może wykazywać działanie ochronne, nadmierne dawki mogą przynosić efekt odwrotny do zamierzonego.

Praktyczne aspekty suplementacji selenu

W kontekście suplementacji selenu istotne znaczenie ma wybór odpowiedniej formy chemicznej. Najlepszą biodostępnością charakteryzują się organiczne formy selenu, takie jak selenometionina czy selenocysteina, które są lepiej przyswajalne i bezpieczniejsze niż nieorganiczne związki selenu. W przypadku naturalnych źródeł tego pierwiastka, szczególnie bogate w selen są orzechy brazylijskie – już jeden orzech może pokrywać dzienne zapotrzebowanie na ten pierwiastek. Jednak jak wskazują badania, zawartość selenu w orzechach może znacznie różnić się w zależności od regionu ich pochodzenia, co wynika z różnic w zawartości selenu w glebie.

Źródła pokarmowe selenu

  • Orzechy brazylijskie (1 sztuka = dzienne zapotrzebowanie)
  • Ryby morskie (tuńczyk, łosoś)
  • Jaja i podroby
  • Czosnek i grzyby

Bezpieczeństwo i potencjalne zagrożenia suplementacji selenem

Choć selen jest niezbędny dla zdrowia, jego nadmiar może być szkodliwy. Jak alarmują specjaliści, długotrwałe przyjmowanie dawek przekraczających 400 μg na dobę może prowadzić do selenozy – zatrucia selenem objawiającego się wypadaniem włosów, zmianami paznokci, zaburzeniami neurologicznymi i uszkodzeniem wątroby. Szczególną ostrożność należy zachować u osób z zaburzeniami czynności tarczycy, gdyż nadmiar selenu może zaburzać gospodarkę hormonalną. Przed rozpoczęciem suplementacji warto rozważyć wykonanie badania poziomu selenu we krwi, co pozwoli na indywidualne dopasowanie dawki.

Dawkowanie selenu

Optymalne dawki to:

  • Profilaktycznie: 55-100 μg/dobę
  • Terapeutycznie: 100-200 μg/dobę - w połączeniu z radioterapią lub chemioterapią (tylko pod kontrolą lekarza).

Interakcje lekowe z selenem

Selen może wchodzić w interakcje z:

  • Lekami przeciwzakrzepowymi
  • Preparatami immunosupresyjnymi
  • Niektórymi chemioterapeutykami (np. cisplatyną, doksorubicyną, metotreksatem)

Podsumowanie

Aktualna wiedza na temat roli selenu w organizmie człowieka, oparta na wiarygodnych źródłach naukowych, jednoznacznie wskazuje na kluczowe znaczenie tego pierwiastka dla utrzymania zdrowia. Odpowiedni poziom selenu wspiera nie tylko prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego i tarczycy, ale może również odgrywać rolę w profilaktyce wielu chorób przewlekłych. Należy jednak pamiętać, że podobnie jak w przypadku innych mikroelementów, zarówno niedobór, jak i nadmiar selenu mogą być szkodliwe, dlatego suplementacja powinna być prowadzona rozważnie, najlepiej pod kontrolą specjalisty. W kontekście dbałości o odpowiedni poziom selenu warto przede wszystkim zwrócić uwagę na zbilansowaną dietę, bogatą w naturalne źródła tego cennego pierwiastka.

Niniejszy artykuł ma charakter wyłącznie informacyjny i edukacyjny, powyższe informacje nie zastąpią indywidualnej konsultacji z lekarzem lub farmaceutą.

Bibliografia:

Feifer AH, Fleshner NE, Klotz L. Analytical accuracy and reliability of commonly used nutritional supplements in prostate disease. J Urol. 2002 Jul;168(1):150-4; discussion 154. PMID: 12050511.

Bjelakovic G, Nikolova D, Simonetti RG, Gluud C. Antioxidant supplements for prevention of gastrointestinal cancers: a systematic review and meta-analysis. Lancet. 2004 Oct 2-8;364(9441):1219-28. doi: 10.1016/S0140-6736(04)17138-9. PMID: 15464182.

Hurwitz BE, Klaus JR, Llabre MM, Gonzalez A, Lawrence PJ, Maher KJ, Greeson JM, Baum MK, Shor-Posner G, Skyler JS, Schneiderman N. Suppression of human immunodeficiency virus type 1 viral load with selenium supplementation: a randomized controlled trial. Arch Intern Med. 2007 Jan 22;167(2):148-54. doi: 10.1001/archinte.167.2.148. PMID: 17242315.

Lippman SM, Klein EA, Goodman PJ, Lucia MS, Thompson IM, Ford LG, Parnes HL, Minasian LM, Gaziano JM, Hartline JA, Parsons JK, Bearden JD 3rd, Crawford ED, Goodman GE, Claudio J, Winquist E, Cook ED, Karp DD, Walther P, Lieber MM, Kristal AR, Darke AK, Arnold KB, Ganz PA, Santella RM, Albanes D, Taylor PR, Probstfield JL, Jagpal TJ, Crowley JJ, Meyskens FL Jr, Baker LH, Coltman CA Jr. Effect of selenium and vitamin E on risk of prostate cancer and other cancers: the Selenium and Vitamin E Cancer Prevention Trial (SELECT). JAMA. 2009 Jan 7;301(1):39-51. doi: 10.1001/jama.2008.864. Epub 2008 Dec 9. PMID: 19066370; PMCID: PMC3682779.

Muzembo BA, Ngatu NR, Januka K, Huang HL, Nattadech C, Suzuki T, Wada K, Ikeda S. Selenium supplementation in HIV-infected individuals: A systematic review of randomized controlled trials. Clin Nutr ESPEN. 2019 Dec;34:1-7. doi: 10.1016/j.clnesp.2019.09.005. Epub 2019 Oct 3. PMID: 31677697.

Vonderheide, I. P., et. al. "Characterization of selenium species in Brazil Nuts by HPLC-ICP-MS and ES-MS." J. Agric. Food Chem. 2002; 50(20): 5722-28