Różeniec górski (Rhodiola rosea) – właściwości, działanie, badania, stosowanie i przeciwwskazania

Czym jest różeniec górski i dlaczego warto o nim wiedzieć?

Rhodiola rosea, popularnie nazywana różeniem górskim lub golden root, to adaptogen klasyczny, obecny od wieków w medycynie tradycyjnej krajów syberyjskich, Skandynawii i Rosji. Jest to adaptogen popularny od pewnego czasu w europie w fitoterapii. Wspiera odporność psychiczną, koncentrację i wytrzymałość fizyczną oraz chroni przed skutkami przewlekłego stresu.

Roślina ta rośnie w surowych warunkach — chłodne, kamieniste górskie obszary, dzięki czemu wykształciła niezwykle silne adaptacyjne mechanizmy przetrwania. I choć brzmi to jak metafora, jej ekstrakty działają jak niewidzialna tarcza przed stresem i przemęczeniem.

Składniki aktywne i mechanizmy działania

Salidrozyd, rosawiny i inne związki bioaktywne

Rdzeń działania Rhodiola rosea opiera się na takich składnikach jak salidrozyd i rosaviny (rosawina, rosaryna, rosin). Są to fenylopropanoidowe glikozydy oraz flawonoidy, które wykazują silne właściwości adaptogenne, przeciwzapalne i antyoksydacyjne.

Dodatkowo, obecność p-tyrozyolu i licznych flawonoidów wspiera syntezę ważnych neuroprzekaźników, takich jak dopamina i noradrenalina, co przekłada się na stabilność emocjonalną i większą zdolność adaptacji przy chronicznym stresie.

Jak działa Rhodiola?

Regulacja osi podwzgórze–przysadka–nadnercza (HPA)

Ekstrakty z różeńca wpływają na stabilizację poziomu kortyzolu i CRF (czynnika uwalniającego kortykotropinę) – hormonów kluczowych przy reakcji na stres. Dzięki temu organizm mniej eksploatuje nadnercza, a system odpornościowy działa równiej.

Wpływ na neuroprzekaźniki i układ nerwowy

Rhodiola wpływa na podniesienie poziomów serotoniny, dopaminy i noradrenaliny w wybranych obszarach mózgu, co poprawia nastrój, motywację i koncentrację. W modelach zwierzęcych wykazano również wzrost β-endorfin, co chroni przed gwałtownymi skokami emocji przy stresie.

Aktywność antyoksydacyjna i ochrona DNA

Badania in vitro pokazały, że Rhodiola wspomaga naprawę uszkodzeń DNA, neutralizuje wolne rodniki i wspiera mechanizmy detoksykacji komórkowej.

Właściwości zdrowotne Różeńca górskiego

Redukcja stresu, lęku i poprawa nastroju

W badaniach na ludziach i zwierzętach, ekstrakt SHR‑5 zmniejsza objawy zmęczenia psychicznego, lęku i depresji. W niektórych przypadkach był lepiej tolerowany niż sertralina. Podczas badań prowadzonych wśród lekarzy dyżurujących w nocy udowodniono poprawę wydajności mentalnej i redukcję senności.

Poprawa wytrzymałości i regeneracja fizyczna

Osoby aktywne fizycznie zauważają zwiększenie ATP, lepsze zaopatrzenie energetyczne komórek i szybszą regenerację mięśni po wysiłku. Różeniec może wspomagać wydajność podczas ciągłej aktywności.

Wsparcie funkcji poznawczych

Zdolność do uczenia się, pamięć krótkotrwała i zdolność koncentracji często ulegają poprawie. Działa to na zasadzie „oczyszczenia mgły mózgowej” po intensywnym zmęczeniu psychicznym. Suplementy zawierające różeniec górski do doskonałe tabletki na pamięć i koncentrację.

Właściwości kardioprotekcyjne i metaboliczne

Rhodiola chroni serce przed nadmiernym stresem katecholamin, obniża ciśnienie skurczowe oraz częstość akcji serca. Dodatkowo poprawia wrażliwość na insulinę i metabolizm glukozy, co wspomaga równowagę metaboliczną.

Działanie przeciwstarzeniowe i detoksykacyjne

Adaptogen ten wykazuje działanie przeciwnowotworowe i anty-aging: stymuluje naprawę DNA, redukuje stan zapalny i wspiera odporność komórkową przeciw szkodliwym czynnikom.

Potencjalna rola w terapii przewlekłego zmęczenia, depresji, infekcji nowotworowych

Panacea i inne źródła wskazują, że Rhodiola może być pomocna jako wsparcie w terapii zmęczenia związanej z chorobą nowotworową, łagodnych stanów depresyjnych i przewlekłego stresu.

Przegląd badań naukowych

Badania kliniczne na ludziach

W Finlandii i Rosji prowadzone były randomizowane badania z ekstraktem SHR‑5, wykazujące redukcję zmęczenia, lepsze funkcjonowanie psychiczne, stabilność emocjonalną i efekty zbliżone do niższych dawek leków przeciwdepresyjnych.

Studia in vitro i na modelach zwierzęcych

Badania na szczurach i myszach potwierdziły zdolność rośliny do opóźniania zmęczenia (test pływania), polepszania uczenia się i działania ochronnego na mechanizmy stresowe.

Recenzje systematyczne i metaanalizy

Systematyczne przeglądy wskazują na obiecujący potencjał Rhodioli przy redukcji zmęczenia i wsparciu zdrowia psychicznego, ale również sugerują konieczność większych, lepiej zaprojektowanych badań.

Zastosowanie praktyczne i dawkowanie

Standardowe formy i ekstrakty

Najczęściej stosowane są ekstrakty standaryzowane na co najmniej 3% rosavin i 1% salidrozydu, dostępne w kapsułkach, tabletkach, proszkach lub nalewkach . 

Zalecane dawkowanie

Typowe dawki mieszczą się w zakresie 100–600 mg dziennie, choć w krótkich cyklach sportowych bywa stosowana dawka do 1500 mg . Zaleca się przyjmowanie rano lub przed południem — ponieważ roślina może działać pobudzająco i zakłócać sen. Ważne! Zwróć uwagę na DER w składzie (czyli koncentrację ekstraktu) dla przykładu: DER 1:10 oznacza że 100 mg zawartego ekstraktu równa się 1000 mg sproszkowanego ziela.

Czas stosowania i cykliczność

Stosowanie przez okres 6–8 tygodni, z przerwą 2–4 tygodniową, minimalizuje ryzyko adaptacji receptorowej i utrzymuje skuteczność .

Przeciwwskazania i działania niepożądane

Kto powinien unikać Rhodioli?

• osoby z bipolarnym zaburzeniem afektywnym lub wykazujące hiperaktywność – mogą nasilić maniakalną fazę,
• kobiety w ciąży i karmiące – brak danych bezpieczeństwa,
• osoby przyjmujące leki przeciwdepresyjne, MAOI, leki przeciwgrzybicze, antyarytmiczne — możliwe interakcje (np. wpływ na enzym CYP2C9) .

Możliwe skutki uboczne

Rhodiola jest generalnie dobrze tolerowana. Sporadyczne efekty uboczne to:

• bezsenność, nadpobudliwość, kołatanie serca,
• suche usta, zawroty głowy,
• pobudzenie nerwowe przy nadmiernych dawkach .

Jakość produktu i kwestie ekologiczne

Zrównoważona produkcja i ochrona gatunku

Rhodiola jest zagrożona nadmierną eksploatacją i fałszerstwami rynkowymi. Warto wybierać surowce pochodzące z certyfikowanych upraw lub legalnych zbiorów zgodnych z CITES .

Standaryzacja i testy jakości

Wybieraj produkty z analizami potwierdzającymi zawartość salidrozydu i rosavin oraz testy niezależnych laboratoriów (third-party testing), np. J.S. Hamilton.

FAQ – najczęściej zadawane pytania

Ie czasu trzeba, by poczuć działanie różeńca?

Efekty odczuwalne są już po kilku dniach, ale pełne działanie adaptogenne buduje się regularnie w ciągu 2–6 tygodni stosowania.

Czy można łączyć Rhodiolę z lekami psychoaktywnymi lub przeciwdepresyjnymi?

Może wystąpić efekt synergii lub nadmiernej stymulacji, zwłaszcza przy lekach serotoninergicznych lub MAOI. Konieczna konsultacja lekarska.

Czy długo można stosować bez przerwy?

Nie zaleca się długoterminowego ciągłego stosowania — cykle 6–8 tygodni z przerwami są bezpieczniejsze.

Czy Rhodiola zakłóca sen?

Może działać pobudzająco, więc najlepiej przyjmować ją rano lub przed południem.

Czy wspomaga odchudzanie lub metabolizm glukozy?

Wstępne badania sugerują korzystny wpływ na poprawę wrażliwości insulinowej i wspieranie utraty masy ciała, ale potrzeba dalszych danych .

Podsumowanie

Rhodiola rosea to adaptogen o wszechstronnym działaniu: redukuje stres, poprawia wytrzymałość fizyczną i psychiczną, wspiera pamięć, koncentrację, chroni serce i metabolizm. Działa najlepiej w formie standaryzowanego ekstraktu i przy stosowaniu cyklicznym. Jednak jej nadmierne stosowanie bez konsultacji medycznej lub jakościowego certyfikatu może być ryzykowne. Jeżeli przyjmujesz leki zawsze skonsultuj przyjmowane zioła i suplementy z lekarzem lub farmaceutą.

Bibliografia

Li X, Ye X, Li X, et al. Salidroside protects against MPP(+)-induced apoptosis in PC12 cells by inhibiting the NO pathway. Brain Res. 2011;1382:9-18. doi:10.1016/j.brainres.2011.01.015

Hu X, Zhang X, Qiu S, Yu D, Lin S. Salidroside induces cell-cycle arrest and apoptosis in human breast cancer cells. Biochem Biophys Res Commun. 2010;398(1):62-67. doi:10.1016/j.bbrc.2010.06.033

Boon-Niermeijer EK, van den Berg A, Wikman G, Wiegant FA. Phyto-adaptogens protect against environmental stress-induced death of embryos from the freshwater snail Lymnaea stagnalis. Phytomedicine. 2000;7(5):389-399. doi:10.1016/S0944-7113(00)80060-4

Lazarova MB, Petkov VD, Markovska VL, Petkov VV, Mosharrof A. Effects of meclofenoxate and Extr. Rhodiolae roseae L. on electroconvulsive shock-impaired learning and memory in rats. Methods Find Exp Clin Pharmacol. 1986;8(9):547-552.

Maslova LV, Kondrat'ev BIu, Maslov LN, Lishmanov IuB. O kardioprotektornoĭ i antiadrenergicheskoĭ aktivnosti ékstrakta rodioly rozovoĭ pri stresse [The cardioprotective and antiadrenergic activity of an extract of Rhodiola rosea in stress]. Eksp Klin Farmakol. 1994;57(6):61-63.

De Bock K, Eijnde BO, Ramaekers M, Hespel P. Acute Rhodiola rosea intake can improve endurance exercise performance. Int J Sport Nutr Exerc Metab. 2004;14(3):298-307. doi:10.1123/ijsnem.14.3.298

Darbinyan V, Kteyan A, Panossian A, Gabrielian E, Wikman G, Wagner H. Rhodiola rosea in stress induced fatigue--a double blind cross-over study of a standardized extract SHR-5 with a repeated low-dose regimen on the mental performance of healthy physicians during night duty. Phytomedicine. 2000;7(5):365-371. doi:10.1016/S0944-7113(00)80055-0

Olsson EM, von Schéele B, Panossian AG. A randomised, double-blind, placebo-controlled, parallel-group study of the standardised extract shr-5 of the roots of Rhodiola rosea in the treatment of subjects with stress-related fatigue. Planta Med. 2009;75(2):105-112. doi:10.1055/s-0028-1088346

Darbinyan V, Aslanyan G, Amroyan E, Gabrielyan E, Malmström C, Panossian A. Clinical trial of Rhodiola rosea L. extract SHR-5 in the treatment of mild to moderate depression. Nord J Psychiatry. 2007;61(5):343-348. doi:10.1080/08039480701643290

Zhang L, Yu H, Zhao X, et al. Neuroprotective effects of salidroside against beta-amyloid-induced oxidative stress in SH-SY5Y human neuroblastoma cells. Neurochem Int. 2010;57(5):547-555. doi:10.1016/j.neuint.2010.06.021

https://ascopost.com/issues/september-25-2017/rhodiola/?utm_source=chatgpt.com