Kurkuma właściwości zdrowotne, działanie, badania naukowe, przeciwwskazania

Na co kurkuma?

Tumeric, curcumin, Kurkuma, ostryż długi to wiele nas tej samej przyprawy. Czy możesz przyprawić zdrowie zwykłą przyprawą? W przypadku kurkumy jak najbardziej tak. Ta jaskrawożółta przyprawa, będąca podstawą kuchni indyjskiej od tysięcy lat, stała się obecnie symbolem naturalnej medycyny. Ale czy kurkumina - aktywny składnik kurkimy naprawdę ma moc szerszą niż aromat? Podsumujemy badania naukowe, korzyści zdrowotne, formy stosowania i sytuacje, kiedy warto zachować ostrożność.

Profil kurkumy

Kurkuma (Curcuma longa), zwana również ostryżem długim, to niezwykła przyprawa o historii sięgającej tysięcy lat — uprawiana na subkontynencie indyjskim i w Południowo-Wschodniej Azji, używana już około 600 roku p.n.e. jako barwnik, przyprawa i środek leczniczy. Marco Polo opisał ją w XIII wieku jako „warzywo o właściwościach szafranu, mimo że nim nie jest”. Już w tradycyjnych medycynach ajurwedyjskiej i chińskiej stosowano kurkumę do łagodzenia urazów, wspomagania trawienia, detoksykacji wątroby, a także przy problemach oddechowych.

Dziś kurkuma znana jest przede wszystkim jako silny antyoksydant i substancja przeciwzapalna. Za jej działanie odpowiadają związki zwane kurkuminoidami, z kurkuminą na czele, to główny komponent aktywny odpowiadający za jej prozdrowotne działanie. Niestety, kurkumina charakteryzuje się bardzo niską biodostępnością - jest słabo wchłaniana i szybciej metabolizowana przez organizm, co ogranicza jej efekty terapeutyczne.

Na szczęście istnieje prosty sposób, by poprawić jej przyswajalność. Dodatek piperyny (aktywnego związku z czarnego pieprzu) może zwiększyć biodostępność kurkuminy nawet o 2000%, to jest właśnie przykład jak działa synergia ziół. Piperyna blokuje wątrobową glukuronidację kurkuminy, dzięki czemu dłużej pozostaje aktywna we krwi. To właśnie dlatego w „złotym mleku” — popularnym napoju wellness — kurkumę łączy się z pieprzem i odrobiną tłuszczu (np. oleju kokosowego), bo kurkumina najlepiej przyswaja się w obecności lipofilnych składników i piperyny

Metaanaliza badań nad kurkumą

Metaanaliza z 2022 roku potwierdziła, że kurkumina może korzystnie wpływać na profil lipidowy, redukując uszkodzenia oksydacyjne lipidów i wspierając sercowo-naczyniowy system ochrony. Co więcej, choć niektóre analizy nie wykazały wpływu na ciśnienie skurczowe (SBP), dłuższa suplementacja – co najmniej 12 tygodni – przynosi zmniejszenie ciśnienia rozkurczowego (DBP), zwłaszcza u kobiet. W zakresie kontroli glikemii, kurkumina okazała się skuteczna w obniżaniu poziomu glukozy, poprawie funkcjonalności komórek β oraz zmniejszeniu insulinooporności u pacjentów z cukrzycą typu 2. Ponadto, suplementacja prowadzi do obniżenia leptyny i podniesienia adiponektyny, co wskazuje na metaboliczne korzyści przeciwzapalne. W chorobie niealkoholowego stłuszczenia wątroby (NAFLD), dawki od 50 do 3000 mg przez 8–12 tygodni obniżyły poziomy glukozy na czczo, HOMA‑IR, triglicerydów, cholesterolu LDL oraz BMI. Badanie opublikowane przez Mahdi Vajdi w 2024 roku, w których udział brało 905 uczestników zauważono wyraźne obniżenie enzymów wątrobowych ALT i AST, choć bez wpływu na fosfatazę alkaliczną, przy dodatkowym stosowaniu piperyny.

Zdrowotne właściwości kurkumy

Przeciwzapalne i antyoksydacyjne działanie kurkuminy

Działanie przeciwzapalne kurkuminy zostało udokumentowane w licznych badaniach klinicznych i metaanalizach. Kluczowy mechanizm polega na hamowaniu kompleksu NF‑κB (nuclear factor kappa-light-chain-enhancer of activated B cells), który odgrywa główną rolę w regulacji odpowiedzi zapalnej. Dzięki temu kurkumina obniża ekspresję cytokin zapalnych, takich jak IL‑1β, IL‑6, TNF‑α, a także enzymów prozapalnych (COX‑2, LOX), cząsteczek adhezyjnych (ICAM‑1, VCAM‑1) oraz ogranicza peroksydację lipidów.

W praktyce oznacza to, że kurkumina działa jak "wyłącznik alarmu" dla układu immunologicznego – uspokaja go wtedy, gdy jego aktywność zaczyna szkodzić organizmowi, jak ma to miejsce np. w chorobach autoimmunologicznych czy przewlekłych stanach zapalnych.

W badaniu klinicznym opublikowanym w Phytotherapy Research z udziałem 45 mężczyzn z zaburzeniami metabolicznymi wykazano, że suplementacja ekstraktu z kurkumy (500 mg dziennie) przez 45 dni doprowadziła do obniżenia poziomu hsCRP (marker stanu zapalnego), a także poprawy profilu lipidowego. To potwierdza, że kurkumina może pełnić funkcję biologicznego „modulatora zapalenia”, bez efektów ubocznych typowych dla niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ).

Równie ważne jest działanie antyoksydacyjne kurkuminy, które wynika zarówno z jej zdolności do neutralizowania wolnych rodników (ROS), jak i z aktywacji enzymów antyoksydacyjnych – w tym dysmutazy ponadtlenkowej (SOD), katalazy i peroksydazy glutationowej. To właśnie ta zdolność sprawia, że kurkumina może przeciwdziałać uszkodzeniom oksydacyjnym komórek, prowadzącym do starzenia, mutacji DNA i rozwoju nowotworów.

Kurkuma na mózg i układ nerwowy

Kurkumina zyskuje również uznanie jako substancja neuroprotekcyjna. Badania na modelach zwierzęcych i in vitro wykazały, że jest ona zdolna do przekraczania bariery krew–mózg, co stanowi istotny warunek skuteczności terapii neurodegeneracyjnych.

Działa m.in. przez aktywację szlaku Sirt1 – genu kodującego sirtuinę, która reguluje procesy starzenia i przeżycia komórek nerwowych. Dodatkowo ogranicza produkcję reaktywnych form tlenu (ROS) i cytokin zapalnych, takich jak TNF-α, a także hamuje odkładanie się β-amyloidu – białka uznawanego za jeden z głównych winowajców choroby Alzheimera.

Kurkumina wpływa również na ekspresję czynnika neurotropowego pochodzenia mózgowego (BDNF), który wspiera neurogenezę i plastyczność synaptyczną – kluczowe procesy dla funkcji poznawczych, pamięci i koncentracji. Dzięki tym właściwościom staje się obiecującym składnikiem wspierającym zdrowie mózgu, zwłaszcza w prewencji zaburzeń neurodegeneracyjnych. Dlatego jeżeli chcesz zakupić suplement na koncentrację warto rozważyć ekstrakty z kurkumy, soplówki jeżowatej czy różeńca górskiego.

Kurkuma wspomaga leczenie raka

Potencjał przeciwnowotworowy kurkuminy to temat, który wzbudza rosnące zainteresowanie środowisk medycznych i naukowych. Kurkumina oddziałuje na liczne szlaki sygnałowe w komórkach nowotworowych – od regulacji cyklu komórkowego, przez indukcję apoptozy, aż po zahamowanie angiogenezy i migracji komórek rakowych.

W badaniach laboratoryjnych wykazano, że kurkumina hamuje aktywność czynników transkrypcyjnych takich jak NF‑κB, STAT3 czy AP‑1, które są nadaktywne w wielu typach nowotworów. W efekcie dochodzi do zmniejszenia ekspresji genów odpowiedzialnych za wzrost, przerzuty i oporność nowotworów na leczenie.

W badaniu klinicznym z udziałem pacjentek z rakiem piersi przeprowadzono tzw. „window-of-opportunity trial” – kobiety otrzymywały kurkuminę przez kilka tygodni przed operacją, a następnie analizowano zmiany w markerach nowotworowych w wycinkach tkanek. Wykazano spadek ekspresji COX-2 i VEGF – czynników powiązanych z agresją guza i angiogenezą.

W innym badaniu II fazy z udziałem pacjentów z rakiem trzustki, codzienna dawka 8 g kurkuminy przez 2 miesiące była dobrze tolerowana i związana z obniżeniem aktywności NF‑κB w komórkach guza. Warto jednak podkreślić, że niska biodostępność kurkuminy nadal pozostaje barierą i temat badań nad nowymi formułami (np. nanokurkumina, liposomalna kurkumina).

Kurkuma w prewencji chorób cywilizacyjnych i metabolicznych

Coraz więcej badań wskazuje, że kurkumina może wspomagać terapię zespołu metabolicznego, insulinooporności i niealkoholowego stłuszczenia wątroby (NAFLD). Dzięki poprawie wrażliwości insulinowej i regulacji poziomu adipokin (obniżenie leptyny, podniesienie adiponektyny), może pozytywnie wpływać na metabolizm glukozy i lipidów.

W metaanalizie z 2024 roku (Vajdi i in.) kurkumina podawana w dawkach od 50 do 3000 mg dziennie przez 8–12 tygodni obniżała poziom glukozy na czczo, cholesterolu LDL, trójglicerydów oraz enzymów wątrobowych (ALT, AST), szczególnie przy jednoczesnym podaniu piperyny.

Kurkumina na redukcje masy ciała

Kurkuma znalazła także zastosowanie w produktach wspierających redukcję masy ciała. W badaniach z udziałem kobiet z zespołem policystycznych jajników (PCOS) wykazano, że suplementacja kurkuminy prowadziła do spadku poziomu androgenów (DHEA, testosteronu) oraz poprawy cykli menstruacyjnych.

Z drugiej strony, jej wpływ na redukcję stanów zapalnych i stresu oksydacyjnego sprawia, że wspiera funkcjonowanie mitochondriów, zwiększa zdolność do spalania tłuszczu i wspiera regenerację po wysiłku fizycznym. Nie bez powodu kurkuma trafia do formuł suplementów dla osób aktywnych fizycznie oraz do programów dietetycznych. Suplementy na odchudzanie często wykorzystują ekstrakty naturalne jak kurkuma, piperyna, gorzka pomarańcza czy gorzki melon, właśnie na ich szerokie działanie.

Bezpieczeństwo stosowania i przeciwwskazania

Suplementacja do 8 g kurkuminy/dzień uznawana jest za bezpieczną, natomiast przy dawce 12 g mogą pojawić się już działania niepożądane, jak biegunka.

Kurkumę należy stosować ostrożnie u osób przyjmujących leki przeciwzakrzepowe lub na nadciśnienie, ponieważ może nasilać ich efekty; w niektórych wypadkach może też wpływać na metabolizm leków przez CYP450 (Cytochrom P450, często skracany do CYP450, to duża rodzina enzymów, kluczowych w metabolizmie leków i innych związków w organizmie).

Podsumowanie dotychczasowych ustaleń i zalecenia praktyczne 

Kurkuma to nie tylko przyprawa — to bogactwo biologicznych właściwości, potwierdzone laboratoryjnie i klinicznie. Od działania antyzapalnego, przez wsparcie trawienne i regenerację mięśni, po możliwe działanie przeciwnowotworowe. Kurkuma ma silny potencjał jako element codziennego wsparcia zdrowia. Jednak jej suplementację warto prowadzić świadomie, z uwzględnieniem przeciwwskazań i w konsultacji z personelem medycznym. Mimo doniesień klinicznych o korzyściach, kluczowe jest zwiększenie biodostępności, dlatego zawsze staraj się łączyć kurkumę z piperyną (pierpszem) lub tłuszczami to znaczący krok naprzód. Suplementowanie kurkumy warto prowadzić ostrożnie, w razie potrzeby klinicznej, skonsultować z lekarzem, szczególnie w terapii przeciwnowotworowej i przy lekach przewlekłych.

Disclaimer
Treść na tej stronie nie powinna być nigdy używana jako substytut bezpośredniej porady medycznej od lekarza lub innego wykwalifikowanego klinicysty. Dlatego zawsze decyzje dotyczące żywienia lub leczenia skonsultuj z lekarzem lub farmaceutą.

Bibliografia:

Vajdi M, Hassanizadeh S, Hassanizadeh R, Bagherniya M. Curcumin supplementation effect on liver enzymes in patients with nonalcoholic fatty liver disease: a GRADE-assessed systematic review and dose-response meta-analysis of randomized controlled trials. Nutr Rev. 2024 Jan 12:nuad166. doi: 10.1093/nutrit/nuad166. Epub ahead of print. PMID: 38213188.

Seehofer D, Schirmeier A, Bengmark S, et al. Inhibitory effect of curcumin on early liver regeneration following partial hepatectomy in rats. J Surg Res. 2009;155(2):195-200. doi:10.1016/j.jss.2008.09.011

Yun JM, Jialal I, Devaraj S. Epigenetic regulation of high glucose-induced proinflammatory cytokine production in monocytes by curcumin. J Nutr Biochem. 2011;22(5):450-458. doi:10.1016/j.jnutbio.2010.03.014

Jantan I, Bukhari SN, Lajis NH, Abas F, Wai LK, Jasamai M. Effects of diarylpentanoid analogues of curcumin on chemiluminescence and chemotactic activities of phagocytes. J Pharm Pharmacol. 2012;64(3):404-412. doi:10.1111/j.2042-7158.2011.01423.x

Dhillon N, Aggarwal BB, Newman RA, et al. Phase II trial of curcumin in patients with advanced pancreatic cancer. Clin Cancer Res. 2008;14(14):4491-4499. doi:10.1158/1078-0432.CCR-08-0024

He ZY, Shi CB, Wen H, Li FL, Wang BL, Wang J. Upregulation of p53 expression in patients with colorectal cancer by administration of curcumin. Cancer Invest. 2011;29(3):208-213. doi:10.3109/07357907.2010.550592

Bayet-Robert M, Kwiatkowski F, Leheurteur M, et al. Phase I dose escalation trial of docetaxel plus curcumin in patients with advanced and metastatic breast cancer. Cancer Biol Ther. 2010;9(1):8-14. doi:10.4161/cbt.9.1.10392

Kanai M, Yoshimura K, Asada M, et al. A phase I/II study of gemcitabine-based chemotherapy plus curcumin for patients with gemcitabine-resistant pancreatic cancer. Cancer Chemother Pharmacol. 2011;68(1):157-164. doi:10.1007/s00280-010-1470-2

Chang KW, Hung PS, Lin IY, et al. Curcumin upregulates insulin-like growth factor binding protein-5 (IGFBP-5) and C/EBPalpha during oral cancer suppression. Int J Cancer. 2010;127(1):9-20. doi:10.1002/ijc.25220

Siwak DR, Shishodia S, Aggarwal BB, Kurzrock R. Curcumin-induced antiproliferative and proapoptotic effects in melanoma cells are associated with suppression of IkappaB kinase and nuclear factor kappaB activity and are independent of the B-Raf/mitogen-activated/extracellular signal-regulated protein kinase pathway and the Akt pathway. Cancer. 2005;104(4):879-890. doi:10.1002/cncr.21216

Kuptniratsaikul V, Dajpratham P, Taechaarpornkul W, et al. Efficacy and safety of Curcuma domestica extracts compared with ibuprofen in patients with knee osteoarthritis: a multicenter study. Clin Interv Aging. 2014;9:451-458. Published 2014 Mar 20. doi:10.2147/CIA.S58535

Pungcharoenkul K, Thongnopnua P. Effect of different curcuminoid supplement dosages on total in vivo antioxidant capacity and cholesterol levels of healthy human subjects. Phytother Res. 2011;25(11):1721-1726. doi:10.1002/ptr.3608

Baum L, Cheung SK, Mok VC, et al. Curcumin effects on blood lipid profile in a 6-month human study. Pharmacol Res. 2007;56(6):509-514. doi:10.1016/j.phrs.2007.09.013